Vrouw Vonk (1872-1951)

Een vrome vrouw of een valse profetes?
Mijn ouders hebben tot hun dood toe een oude doos bewaard met brieven die eind twintiger jaren en begin dertiger jaren van de vorige eeuw zijn geschreven. Ik wist als kind dat deze brieven dateerden uit de Vrouw Vonk tijd, toen zij in de ban waren van deze bevindelijk gereformeerde vrouw, een zieneres bovendien. Veel meer wist ik niet. Er was ook een foto van haar bewaard gebleven: een streng kijkende forse vrouw met haar hand op de Statenbijbel. Deze foto zat samen met een karikatuur van haar in een feestelijk versierde map met een huwelijksgedicht ter gelegenheid van het huwelijk van mijn ouders. Zij waren ook in het bezit van De Redelijke Godsdienst uit 1700 van de oud-schrijver Wilhelmus à Brakel, twee kloeke delen, die nog altijd worden gelezen in bevindelijke kringen. Zij hadden echter afstand genomen van deze periode uit hun leven maar toch niet helemaal: de bewaarde herinneringen gingen immers bij elke verhuizing mee.

Een streng ogende Vrouw Vonk met haar hand op de Statenbijbel

Een streng ogende Vrouw Vonk met haar hand op de Statenbijbel

Na de dood van mijn moeder in 1997 (mijn vader overleed al in 1974) kwam de doos in mijn bezit. Het heeft jaren geduurd voordat ik er toe kwam de doos te openen en de brieven te ordenen. Ik ben de brieven pas gaan lezen toen ik mij voor kerkgeschiedenis ging interesseren. In 2011 verscheen mijn boek over de dissidente Goudse predikant uit de zestiende eeuw Herman Herbers. Mijn website heb ik de naam van deze predikant gegeven en bevat veel informatie over hem. Zijn geloofshouding kan als bevindelijk worden gekenmerkt, een woord dat Herbers regelmatig in zijn boeken gebruikt. De persoonlijke beleving of innerlijke ervaring van het geloof stond voorop. Hij had een mystieke inslag. Daarom luidt de ondertitel van mijn boek: Een mystieke weg.

Ik wist van mijn ouders dat Vrouw Vonk – zo werd ze altijd genoemd – godsdienstige huisbijeenkomsten hield in haar bovenwoning in de Goudsestraat in Rotterdam. Aanvankelijk werden deze bijeenkomsten of conventikels bezocht door Dirk Plaizier, mijn latere vader; Dirk Bik, een broer van mijn moeder, en Gerard Hogendoorn. Het contact is voortgekomen uit een zakelijke relatie: Gerard en de twee Dirken waren werkzaam in de zuivelbranche: handelaars in boter, kaas en melk. Dirk Plaizier werkte voor Willem Huijskes, van wie eveneens brieven zijn overgeleverd. Vrouw Vonk was een klant. Zij noemde de drie mannen of jongens (mijn vader was 19 jaar) het driespan. Later gingen ook andere leden van de familie Bik de bijeenkomsten bijwonen. De families Bik en Huijskes woonden in Terbregge, een dorp boven Rotterdam, toentertijd behorend tot de gemeente Hillegersberg. Gerard Hogendoorn woonde in Capelle aan den IJssel.

Ik ben de brieven gaan lezen omdat ik meer wilde weten over het geloofsleven van Vrouw Vonk en dat van mijn familie. Er blijken raakvlakken te zijn met het geloof van Herman Herbers en met dat van Dirck Coornhert die 350 jaar eerder leefden. Herbers zou als een voorloper van de latere piëtisten gezien kunnen worden, Vrouw Vonk als een navolger. Ook zij gebruikt het woord bevindelijk of bevinding regelmatig: “de bevinding van mijn ziel”. Zij had connecties met Oud-Gereformeerde en Vrije gemeenten. Er is een doorslag van een brief van haar bewaard gebleven aan dominee Boone, de oprichter van de Oud-Gereformeerde Gemeenten.

Natuurlijk zijn er ook verschillen met Herbers en Coornhert. Hun geloof is optimistisch van karakter. Vrouw Vonk heeft last van zwaarmoedigheid. Ze gaat gebukt onder haar zonden. Ze maakt een duidelijk onderscheid tussen Meintje (zoals ze in haar jeugd werd genoemd) en Mina. Ze meent in een wereld in verval te leven waarmee zij zo weinig mogelijk bemoeienis wil hebben. God heeft haar opgedragen om de mensen met wie zij in contact komt tot bekering te bewegen.

Ik heb geprobeerd iets meer over haar te weten te komen aan de hand van beschikbare informatie op internet. Deze informatie is te vinden onder Fragmentarische levensbeschrijving. Ik kan hieruit slechts concluderen dat haar leven er aanvankelijk geheel anders uitgezien heeft. Er zal zich in haar een proces van wedergeboorte hebben voltrokken, misschien pas na haar scheiding in 1921.

Fragment brief Vrouw Vonk aan het driespan d.d. 14-7-1929

Fragment brief Vrouw Vonk aan het driespan d.d. 14-7-1929

Ik kan niet beoordelen in hoeverre haar geloofsopvattingen afweken van de gevestigde kerken, laat staan van de voorgangers binnen de Oud-Gereformeerde gemeenten. Daarvoor mis ik de theologische kennis. In een brief van de kerkenraad van de Hervormde Kerk in Terbregge wordt zij bestempeld als een kwakzalver en valse profetes, naar mijn mening een overdreven reactie na opzegging van het lidmaatschap door Dirk (waarschijnlijk Dirk Bik) aan wie de brief is gericht. Adriaan van Boven noemt haar in zijn gedicht ter gelegenheid van het huwelijk in 1947 van Elsje Bik en Dirk Plaizier – zijn schoonzus en zwager – een spook dat onmenselijk leed heeft berokkend, werktuig van het kwaad, meesteres en zot. Deze bewoordingen zijn ingegeven door zijn herinnering aan een tijd waarin niet veel mocht. Hij had verkering met een zus van Elsje en bezocht – waarschijnlijk tegen zijn zin – ook de huisbijeenkomsten.

De contacten met Vrouw Vonk en met bevindelijke gemeenten hebben veel sporen nagelaten. In de loop van de dertiger jaren kwam Dirk Bik in plaats van Vrouw Vonk voor de familie in het middelpunt te staan met zijn profetische uitspraken. Vrouw Vonk had eerder hoge verwachtingen van hem.

Elsje Bik en Dirk Plaizier kregen een relatie, maar trouwden pas dertien jaar later, na de oorlog. Er was geen praktiserend kerkelijk leven, maar ik kan mij herinneren dat er vaak over geloofszaken werd gesproken, ook met Dirk Bik tijdens bezoeken aan hem. Het ‘geestelijk leven’ en hoopvolle verwachtingen over Gods ingrijpen in de geschiedenis stonden centraal.

Behalve deze inleidende woorden bevat de website de volgende pagina’s:

De brieven zijn geschreven in een oude spelling, met veel spel- en taalfouten, ouderwetse woorden en niet goed lopende zinnen. Daarom zijn zij door mij bewerkt, maar wel is geprobeerd het karakter van de brieven zoveel mogelijk te bewaren.

Elsje Bik (1914-1997) Foto gemaakt op 28 januari 1939

Elsje Bik (1914-1997)  Foto gemaakt op 28 januari 1939

Kees Plaizier
augustus 2015

 

 

 

 

 

2 gedachten over “Vrouw Vonk (1872-1951)

  1. Lieve pap,

    Ik vond het heel interessant om op deze manier een klein stukje geschiedenis van de tijd van mijn opa en oma te lezen. Je hebt het mooi weergegeven! En leuk dat je de foto’s hebt gebruikt! Al met al blijf ik vrouw Vonk een mysterieuze vrouw vinden en ben ik benieuwd wat de invloed van deze vrouw op de verdere levens van jouw ouders is geweest.

    kus Eleanne

  2. Beste meneer Plaizier,
    In de correspondentie gaat het enkele keren over Succi(e) – Sukkie, en u gaf aan dat die naam u onbekend is. Bedoeld is Sukey Harley. Dit boekje is meermalen uitgegeven, en nog niet zo lang geleden is er een boek verschenen waarin haar levensgeschiedenis is verwerkt, door M.H. Karels-Meeuse.
    Ik las trouwens de brieven met genoegen.
    Met vriendelijke groet,
    Anthon Bel

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *