Goudse Catechismus

Kort na het overlijden van Herbers in 1607 verscheen een boekje voor de jeugd, een Korte Onderwijsinghe. Het boekje is in Gouda gedrukt zonder vermelding van auteursnaam. Het wordt wel toegeschreven aan Herbers, diens zoon en predikant Dirck Herbers en aan Tombergius, toentertijd ook predikant in Gouda. Dirck en Tombergius behoorden tot de later remonstrants of arminiaans genoemde predikanten. Het boekje lijkt doelbewust te zijn uitgegeven in een periode, waarin de godsdienstige spanningen hoog opliepen. Het ging er niet om die spanning te vermeerderen, maar om te demonstreren hoe aan kinderen het christelijke geloof kan worden bijgebracht zonder hen te confronteren met godsdienstige twistpunten. Gouda wilde met dit boekje een voorbeeld stellen en hoopte ook de jeugd buiten Gouda te bereiken. Het werd gedrukt ten dienste van de jeugd en zal bedoeld zijn geweest voor gebruik op scholen. Het is in de vorm van een ABC-boekje verschenen, boekjes die al lang op scholen gebruikelijk waren.

Reinier Donteclock, een predikant die gezien moet worden als Herbers’ belangrijkste bestrijder, stelde in een reactie dat de Goudse Catechismus, zoals hij het boekje noemde, was geschreven om de Heidelbergse Catechismus in de kerk te vervangen. Dit lijkt te veel eer voor het boekje en zo heeft Donteclock het ook niet bedoeld. Hij wilde de verschijning van het boekje aangrijpen om in een periode van oplopende spanningen tussen arminianen en gomaristen de ware leer te benadrukken door de auteurs van het boekje in diskrediet te brengen en een verband te leggen met voor de Gereformeerde Kerk twijfelachtige sekten en figuren, zoals David Joris en Coornhert.

Inhoud en bestemming van het boekje doen de invloed van Herman Herbers vermoeden. Hij heeft zich altijd verzet tegen onderwijzing van de catechismus in de kerk. Het is daarom onwaarschijnlijk dat hij Korte Onderwijsinghe wel voor de kerk wilde bestemmen. De inhoud van het boekje staat heel dicht bij de teksten in de Bijbel, waardoor speciale leerdiensten met behulp van dit boekje overbodig lijken. Herbers verzette zich tegen door mensenhand vervaardigde leerstellige boekjes ter verkondiging van de ware leer van de kerk. Korte onderwijsinghe wijkt hiervan af door de directe verwijzing naar de Bijbel. Het is dus goed mogelijk dat Herbers achter de publicatie van dit boekje stond of zelfs de auteur ervan is geweest. Sommige uitspraken wijzen hier ook op. Zo is het hoogste goed voor de gelovige ‘mijn vereniging met God’. Deze uitspraak past goed bij Herbers’ mystieke inslag en is ook rechtstreeks aan de Bijbel te ontlenen, bijvoorbeeld aan het gebed van Jezus in Johannes 17:20-23:

“Ik bid niet alleen voor hen, maar voor allen die door hun verkondiging in mij geloven. Laat hen allen één zijn, Vader. Zoals u in mij bent en ik in u, laat hen zo ook in ons zijn, opdat de wereld gelooft dat u mij hebt gezonden. Ik heb hen laten delen in de grootheid die u mij gegeven hebt, opdat zij één zijn zoals wij: ik in hen en u in mij. Dan zullen zij volkomen één zijn en zal de wereld begrijpen dat u mij hebt gezonden, en dat u hen liefhad zoals u mij liefhad.”

Het boekje werd verboden tijdens de particuliere synode in 1618 te Delft, waar Dirck Herbers vertelde dat hij het boekje samen met zijn vader en Tombergius had geschreven en ook ter goedkeuring door Arminius had laten lezen. Tijdens de nationale synode van Dordrecht in 1618 bepleitten Utrechtse remonstranten de uitgave van een soortgelijk boekje voor gebruik op scholen wat er op wijst dat zij Korte Onderwijsinghe hebben gekend.

Openingspagina tegenover een pagina met klinkers, medeklinkers en lettergrepen

Bron: Herman Herbers, Gouds predikant van 1582-1607 (Gouda 2011)

Een later artikel (oktober 2017) over dit boekje is te raadplegen onder de titel Goudse Catechismus of Korte onderwijsinghe? Dominantie in de kerkhistorie van Gouda.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *