In 2012 startte in Gouda een werkgroep, bestaande uit een aantal goudologen, met het transcriberen en hertalen van Twispraec der creaturen. Het boek bevat een verzameling moralistische fabels, waarvan de eerste handschriften waarschijnlijk rond 1400 ontstonden en die voor het eerst in druk werden uitgegeven door de Goudse drukker Gheraert Leeu in 1481. De werkzaamheden zijn in 2018 afgerond.
Het resultaat is gepubliceerd op de website van de werkgroep Gouda op Schrift,
https://goudaopschrift.nl/index.php/twispraec, waar ook de originele tekst als bladerboek is opgenomen. Gouda op Schrift ressorteerde als werkgroep onder de Stichting Vrienden van Archief en Librije, maar maakt vanaf 1 januari 2020 deel uit van de Historische Vereniging Die Goude.
In deze rubriek treft u twee artikelen aan:
– ‘Dyalogus creaturarum of Twispraec der creaturen: een middeleeuwse bestseller’ gaat in op de betekenis van de Goudse drukker Gheraert Leeu en op zijn succesvolle uitgave van de Twispraec. Ook wordt aandacht geschonken aan de inmiddels beëindigde activiteiten van de werkgroep met betrekking tot dit boek.
– ‘Twispraec der creaturen hertaald’ is geschreven na voltooiing van transcriptie en hertaling van alle fabels of dialogen. Het is ook gepubliceerd door de Stichting Vrienden van Archief en Librije in ‘De Schatkamer’. Regionaal Historisch Jaarboekje 2018 Midden-Holland (pagina’s 2-19). Zie ook de website https://www.samh.nl/sval/schatkamer/ voor een digitale uitgave van het jaarboekje.
Het artikel geeft een indruk van de bevindingen die de werkgroep heeft opgedaan tijdens het transcriptie- en hertaalproces. Twee van die bevindingen zijn van belang om hier al te vermelden. Ze gaan over de onbekende auteur en de onbekende vertaler.
Er wordt wel verondersteld dat de onbekende auteur afkomstig was uit Italië omdat een van de fabels zich in Lombardije afspeelt. Er zijn echter ook fabels die naar andere landen verwijzen. Zo worden Frankrijk en plaatsen in Frankrijk in vijf verschillende fabels genoemd.
In het eerste artikel wordt verondersteld dat de vertaler een geestelijke was. In het tweede artikel wordt deze veronderstelling nader onderbouwd. De vertaler zou wel eens een broeder van het Goudse Collatiehuis, ook wel Sint-Paulus Convent geheten, geweest kunnen zijn.
De Goudse werkgroep is in 2019 met een nieuw project gestart: transcriptie en hertaling van Chronike of historie van Hollant, van Zeelant ende Vriesland ende van den Sticht van Utrecht, ook wel Gouds kroniekje genoemd, omdat het boek in 1478 door Gheraert Leeu in Gouda werd gedrukt. Ook van dit boek is de auteur onbekend.
Exemplaren van de Twispraec en het Gouds kroniekje bevinden zich in het Streekarchief Midden-Holland te Gouda.
Kees Plaizier
mei 2020